#Verhaal
De muur van Mussert in Lunteren
In het hart van de Veluwe, nabij het dorp Lunteren, staat een bijzondere en omstreden plek: de Muur van Mussert. Het is het enige overblijfsel van een grootse plannenreeks van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB), de Nederlandse fascistische partij onder leiding van Anton Mussert. Wat ooit bedoeld was als het symbolische middelpunt van een nieuwe politieke orde, groeide na de Tweede Wereldoorlog uit tot een vergeten ruïne – en is tegenwoordig erkend als rijksmonument en beladen herinneringsplek.
In 1936 begon de NSB met de bouw van een complex op de Goudsberg bij Lunteren. Het gebied werd door de partij gezien als het geografische middelpunt van Nederland en kreeg een bijna mythische betekenis. In de ideologie van ‘Bloed en Bodem’ symboliseerde de landelijke omgeving de band tussen volk, grond en traditie. Het complex, het zogenoemde Nationaal Tehuis, moest uitgroeien tot een permanent centrum voor partijbijeenkomsten. De Muur zelf – een lange betonnen wand met podium – werd voltooid in 1939 en diende als decor voor massale politieke rally’s. Net als in Neurenberg hoopte de NSB jaarlijks duizenden aanhangers bijeen te brengen en hun ideologie te versterken door rituelen, speeches en symboliek.
In werkelijkheid bleef het gebruik beperkt: slechts tweemaal, in 1939 en 1940, sprak Mussert er grote groepen toe. De Duitse bezetting en brandstofschaarste maakten een einde aan de plannen. Toch zag Mussert de plek als zijn nalatenschap. In 1938 verklaarde hij dat “generaties na ons zullen spreken over de geschiedenis van het Nederlandse volk, en dat in Lunteren de wederopstanding begon.”
Na 1945 verloor de plek haar betekenis. Het terrein werd gebruikt door de scouting en later verkocht aan een lokale familie die er een camping begon. De Muur raakte begroeid en in vergetelheid. Pas in de jaren 2000 laaide de discussie op. Erfgoedorganisaties pleitten voor behoud, terwijl oud-verzetsleden en Joodse organisaties waarschuwden dat een monument Musserts droom zou waarmaken. Daarmee kwam een fundamentele vraag naar voren: hoe ga je om met erfgoed dat verbonden is aan de daderszijde van de geschiedenis?
In 2015 kreeg de discussie landelijke aandacht. Erfgoedorganisaties drongen opnieuw aan op bescherming. Tegenstanders vonden dat behoud fascisme zou verheerlijken of extremisten aantrekken. Voorstanders stelden dat juist de ‘foutheid’ van de Muur reden was om haar te bewaren: om de zwarte bladzijden van de oorlog zichtbaar te houden. Deze controverse weerspiegelde een bredere verandering in de Nederlandse herinneringscultuur. Lange tijd lag de nadruk op verzet en bevrijding, maar steeds meer kwam er aandacht voor collaboratie en de grijze zones van de oorlog.
In 2018 besloot de Nederlandse overheid de Muur van Mussert aan te wijzen als rijksmonument. Het doel: geen eerbetoon aan de NSB, maar een plek voor educatie en reflectie. Een rapport van Wageningen University benadrukte dat de Muur moest dienen als waarschuwing tegen extremisme. Ook een ontwerpwedstrijd van de TU Delft leverde ideeën op om de omgeving te transformeren tot een plek van bezinning. De Muur van Mussert ligt op de Goudsberg in Lunteren (gemeente Ede). Het terrein is toegankelijk als historisch monument en maakt deel uit van wandelroutes in de omgeving.