Getto warszawskie

21 września 1939 r. Reinhard Heydrich wydał polecenie utworzenia gett i powołania w nich rad żydowskich. Miały one mieć charakter tymczasowy, a następnie służyć jako kolejny instrument wypędzania Żydów z okupowanych przez Niemców ziem. Początkowo getta powstawały z inicjatywy lokalnych władz niemieckich. Pierwsze getto powstało 8 października 1939 r. w okupowanym Piotrkowie Trybunalskim w centralnej Polsce. W tym okresie naziści planowali utworzenie „żydowskiego rezerwatu” na Lubelszczyźnie we wschodniej Polsce, którego projekt nadzorował Adolf Eichmann. Z kolei wiosną 1940 r. pojawił się ekstrawagancki pomysł wygnania Żydów na Madagaskar, którego realizację ponownie powierzono Eichmannowi.

Niepowodzenie tego planu spowodowało, że nazistowskie władze przystąpiły do budowy większych gett. Nie były one jednak budowane według określonego schematu, jak miało to miejsce w przypadku obozów koncentracyjnych, które powstawały na bazie doświadczeń z budowy KL Dachau. Nie był to jeszcze czas centralnego planowania eksterminacji, dlatego w początkowej fazie wojny getta nie były traktowane jako element zagłady pośredniej. Izolowane dzielnice powstawały w całej okupowanej przez Niemców Europie. Na samych zajętych ziemiach Polski i Związku Radzieckiego powstało ich ponad tysiąc. Miejsca te nie były identyczne - Niemcy podzielili getta na zamknięte, otwarte i tranzytowe.

Zamknięte były odizolowane od świata zewnętrznego, ogrodzone, a ich wejścia i wyjścia były ściśle kontrolowane. Takie getta powstały w Łodzi, Krakowie i okupowanej stolicy Polski, Warszawie. Jednak większość gett była otwarta, więc nie były otoczone murami. Często nie zakazywano też wstępu do nich nie-Żydom; ten typ przeważał głównie na prowincji. Z kolei getta tranzytowe zaczęły powstawać w czasie Akcji Reinhardt. Były to miejsca funkcjonujące przez krótki czas, często zakładane na miejscu zlikwidowanych gett. Przeznaczone były dla Żydów transportowanych z Europy Zachodniej i stanowiły niejako „przedsionki zagłady”, gdyż z nich transporty Żydów trafiały bezpośrednio do obozów zagłady.

Największe getto w okupowanej Europie powstało 2 października 1940 roku w Warszawie. Miało powierzchnię 3 km2 i wielkością odpowiadało Księstwu Monako, z tą różnicą, że zgromadzono w nim ponad 400 tys. osób, czyli dziesięciokrotnie więcej niż obecnie mieszka w Księstwie. Gettem zarządzał Judenrat, czyli Rada Żydowska, a porządku pilnowała tzw. policja żydowska - Żydowska Służba Porządkowa. Wysoka gęstość zaludnienia, niedobory żywności i brutalna polityka okupantów prowadziły do śmierci setek ludzi każdego dnia. Do czasu rozpoczęcia przez nazistów tzw. Wielkiej Akcji Likwidacyjnej warszawskiego getta 22 lipca 1942 roku, w jego murach zginęło blisko 90 000 osób. Podczas samej akcji, która trwała dwa miesiące, 300 000 jego mieszkańców zostało deportowanych do obozów koncentracyjnych, a następnie zamordowanych. Dramatycznym symbolem tego okresu stał się Umschlagplatz, czyli plac przeładunkowy, na którym stłoczeni Żydzi pod pałkami żydowskiej policji i SS byli ładowani do wagonów i wywożeni na rzeź.

Getto warszawskie było miejscem narodzin żydowskiego ruchu oporu, który przeciwstawił się nazistom podczas ostatecznej likwidacji getta. Powstanie wybuchło 19 kwietnia 1943 r. i nie miało celów strategicznych. Sami ocaleni z powstania wspominali, że było ono wyrazem chęci honorowej śmierci w walce, a także pragnienia, by w jakiś sposób odpowiedzieć na nazistowskie zbrodnie. Powstanie, bez szans na powodzenie, zostało stłumione w niecały miesiąc.